Kielce w liczbach: dane i statystyki

Witaj na stronie prezentującej kluczowe wskaźniki dla Kielc. Ta sekcja zawiera najważniejsze dane, oferując szybki przegląd aktualnej sytuacji miasta. Naszym celem jest dostarczenie kompleksowego, opartego na danych obrazu stolicy województwa świętokrzyskiego – od jej wyzwań demograficznych po silne strony gospodarki i unikalną jakość życia. Dane te, pochodzące z oficjalnych raportów i urzędów statystycznych, stanowią punkt wyjścia do głębszej analizy w kolejnych zakładkach.

~180,5 tys.

Liczba mieszkańców (Koniec 2024)

4,4%

Stopa bezrobocia (Grudzień 2024)

~7 695 zł

Przeciętne wynagrodzenie (Sierpień 2025)

109,7 km²

Powierzchnia miasta

66,8%

Udział terenów zielonych (3. miejsce w PL)

-621

Saldo migracji (2024)

-1 003

Przyrost naturalny (2024)

320+

Firmy w Kieleckim Parku Technologicznym

Historyczne fundamenty i dziedzictwo przemysłowe

Aby zrozumieć współczesne Kielce, warto spojrzeć na ich historyczne korzenie. Prawa miejskie uzyskane w 1364 roku dały początek rozwojowi ośrodka, który przez wieki był związany z górnictwem i przetwórstwem. Położenie w sercu Gór Świętokrzyskich, bogatych w złoża miedzi, ołowiu i żelaza, zdefiniowało przemysłowy charakter miasta.

To przemysłowe dziedzictwo jest widoczne do dziś. Słynny przydomek mieszkańców – "Scyzoryki" – nie wziął się znikąd, lecz jest nawiązaniem do tradycji produkcji wyrobów metalowych, w tym noży, w fabrykach regionu. Tradycje te są kontynuowane w nowoczesnej formie; dziś Kielce są silnym ośrodkiem przemysłu maszynowego, metalowego i przetwórstzego, co stanowi trzon lokalnej gospodarki i największy sektor zatrudnienia, jak pokazują dane w zakładce "Gospodarka".

Kielce w skrócie: Miasto kontrastów

Kielce to miasto o fascynującej, podwójnej tożsamości. Z jednej strony są dynamicznym centrum gospodarczym, stolicą regionu, siedzibą słynnych Targów Kielce i innowacyjnego Parku Technologicznego. Z drugiej strony, to "miasto w lesie", oaza zieleni, w której granice administracyjne obejmują aż pięć rezerwatów przyrody. Ta unikalna mieszanka sprawia, że Kielce oferują coś, czego brakuje wielu większym metropoliom: równowagę między pracą a życiem prywatnym.

To tutaj koncepcja "miasta 15-minutowego" nie jest marketingowym hasłem, lecz codzienną rzeczywistością. Relatywnie niewielkie odległości, dobra płynność ruchu (8. miejsce w rankingu miast przyjaznych kierowcom) i wszechobecna zieleń sprawiają, że jakość życia jest jednym z najmocniejszych atutów miasta. Jednak ten pozytywny obraz mierzy się z fundamentalnym wyzwaniem, jakim jest depopulacja. Analiza tych kontrastów – między wysoką jakością życia a odpływem mieszkańców – jest kluczowym tematem tej strony.

Położenie strategiczne: Serce polskiej siatki dróg

Jednym z kluczowych, choć często niedocenianych atutów Kielc jest ich strategiczne położenie w centrum Polski. Miasto stało się jednym z najważniejszych węzłów komunikacyjnych w kraju, co ma fundamentalne znaczenie dla jego potencjału inwestycyjnego i logistycznego.

Przez Kielce przebiegają dwie kluczowe drogi ekspresowe:

Droga S7: Główna arteria północ-południe, łącząca Gdańsk, Warszawę i Kraków. Zapewnia ona Kielcom błyskawiczne połączenie z dwoma największymi metropoliami w kraju.
Droga S74: Docelowo połączy centralną Polskę (autostradę A2) z Podkarpaciem (S19/Via Carpatia). Kielecki odcinek tej trasy, wraz z obwodnicą miasta, znacząco poprawił płynność ruchu i otworzył nowe tereny inwestycyjne.

To skrzyżowanie czyni z Kielc idealną lokalizację dla centrów logistycznych, magazynowych i produkcyjnych, co jest aktywnie wykorzystywane przez lokalne władze do przyciągania biznesu (patrz sekcja "Zarządzanie").

Geologiczny skarb i zielone płuca

Tym, co wyróżnia Kielce na mapie Polski, jest ich niezwykłe położenie geograficzne w sercu Gór Świętokrzyskich. Miasto słynie z unikalnego dziedzictwa geologicznego, widocznego gołym okiem w licznych rezerwatach przyrody. Tereny zielone stanowią aż 66,8% powierzchni miasta, co plasuje Kielce na 3. miejscu w kraju pod tym względem.

W granicach miasta znajdują się rezerwaty takie jak:

Kadzielnia: Dawny kamieniołom, dziś spektakularny rezerwat z Jeziorkiem Szmaragdowym i nowoczesnym amfiteatrem.
Rezerwat Ślichowice: Znany z unikalnego, najlepiej widocznego w Polsce fałdu tektonicznego – pomnik przyrody nieożywionej.
Wietrznia: Siedziba Centrum Geoedukacji, gdzie można poznać 350 milionów lat historii Ziemi zapisanej w skałach.

Ten "zielony kapitał" nie jest tylko atrakcją turystyczną, ale przede wszystkim kluczowym elementem wpływającym na zdrowie i dobrostan mieszkańców, oferując im natychmiastowy dostęp do rekreacji.

Jak nawigować po danych

Strona ta została zaprojektowana jako centralne źródło informacji o Kielcach. Aby ułatwić odnalezienie konkretnych danych, podzieliliśmy je na logiczne sekcje tematyczne, dostępne w menu nawigacyjnym:

Dane kluczowe (Start): Najważniejsze wskaźniki i ogólna charakterystyka miasta (jesteś tutaj).
Demografia: Dogłębna analiza największego wyzwania miasta: spadku populacji, starzenia się społeczeństwa i migracji.
Gospodarka: Dane o rynku pracy, wynagrodzeniach, bezrobociu oraz głównych silnikach gospodarczych, takich jak Targi Kielce i KPT.
Mieszkania: Informacje o rynku mieszkaniowym, infrastrukturze komunalnej i unikalnym środowisku naturalnym.
Edukacja: Przegląd systemu oświaty, od przedszkoli po wyzwania związane ze szkolnictwem wyższym i "drenażem mózgów".
Kultura i zdrowie: Prezentacja Kielc jako regionalnego centrum kultury, sportu (z Industrią Kielce na czele) i opieki zdrowotnej.
Zarządzanie: Analiza aktywnych działań miasta w zakresie wspierania przedsiębiorczości, walki z bezrobociem i przyciągania inwestycji.

Metryka miasta

Status: Miasto na prawach powiatu
Stolica: Województwo Świętokrzyskie
Prawa miejskie: od 1364 roku
Region historyczny: Małopolska
Rzeka: Silnica (dopływ Bobrzy)

Podsumowanie sytuacji miasta

Prezentowane dane rysują obraz Kielc jako miasta o dwóch obliczach. Z jednej strony, miasto oferuje wysoką jakość życia, co potwierdza bardzo niska stopa bezrobocia (niższa niż średnia krajowa), duży udział terenów zielonych oraz dynamicznie rozwijający się rynek mieszkaniowy. Jest to ośrodek o stabilnym rynku pracy, co widać w danych o wynagrodzeniach, które są konkurencyjne w skali regionu.

Z drugiej strony, miasto stoi przed poważnym, strategicznym wyzwaniem demograficznym. Populacja kurczy się i starzeje z powodu ujemnego przyrostu naturalnego oraz migracji mieszkańców, głównie ludzi młodych. Ten trend jest jednym z głównych tematów publicznej debaty i kluczowym czynnikiem wpływającym na przyszłe strategie rozwoju miasta. Sekcje "Demografia" i "Gospodarka" pozwolą na dokładniejsze zbadanie tych dwóch kluczowych tendencji.

Kluczowe wyzwania i możliwości

Główne wyzwania

Odwrócenie trendów demograficznych: Zatrzymanie odpływu młodych mieszkańców i przyciągnięcie nowych jest priorytetem nr 1 dla długoterminowej stabilności miasta.
Luka kompetencyjna: Niedopasowanie umiejętności absolwentów do potrzeb lokalnego rynku pracy (nadwyżka humanistów, niedobór specjalistów technicznych).
Podniesienie poziomu płac: Mimo że płace są konkurencyjne regionalnie, wciąż znacząco odbiegają od największych metropolii, co jest głównym motorem migracji.

Główne możliwości

Jakość życia: Kapitalizacja atutów "miasta 15-minutowego", gdzie wszędzie jest blisko, w połączeniu z ogromną ilością terenów zielonych i czystym powietrzem.
Położenie strategiczne: Wykorzystanie lokalizacji przy skrzyżowaniu dróg S7 i S74 do przyciągania inwestycji logistycznych i przemysłowych.
Specjalizacja gospodarcza: Dalszy rozwój Kieleckiego Parku Technologicznego i Targów Kielce jako marek o znaczeniu krajowym i międzynarodowym.

O naszych danych: Źródła i metodologia

Dbamy o rzetelność prezentowanych informacji. Wszystkie dane statystyczne, wskaźniki i analizy przedstawione na tej stronie opierają się na oficjalnych, publicznie dostępnych źródłach. Naszym celem nie jest tworzenie nowych danych, lecz ich agregacja, analiza i prezentacja w przystępnej formie.

Główne źródła, z których korzystamy, to:

Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz jego lokalny oddział, Urząd Statystyczny w Kielcach (Bank Danych Lokalnych).
Coroczne "Raporty o stanie Gminy Kielce", publikowane przez Urząd Miasta Kielce.
Dane i raporty publiczne z Miejskiego Urzędu Pracy w Kielcach.
Lokalne portale informacyjne i analizy rynkowe (dla potwierdzenia trendów i kontekstu).

Dane są regularnie weryfikowane i aktualizowane, aby odzwierciedlały jak najnowszą dostępną wiedzę. Wszelkie prognozy (np. demograficzne) są wyraźnie oznaczone i pochodzą z oficjalnych opracowań GUS.

Sekcja demograficzna szczegółowo analizuje największe wyzwanie Kielc – zmiany populacyjne. Zrozumienie tych trendów jest kluczowe dla planowania usług publicznych, edukacji, opieki zdrowotnej i rynku pracy. Znajdziesz tu wykres pokazujący historyczny spadek liczby ludności oraz prognozę na przyszłość, a także wizualizacje ilustrujące strukturę płci i starzejące się społeczeństwo miasta.

983

Urodzenia (2024)

1 986

Zgony (2024)

-621

Saldo migracji (2024)

~1645

Mieszk. na 1 km² (Gęstość zaludnienia)

Gęstość zaludnienia w Kielcach (ok. 1645 osób/km²) jest typowa dla miast tej wielkości, jednak znacznie niższa niż w największych metropoliach (jak Warszawa, ok. 3500 os./km²). Odzwierciedla to unikalny charakter miasta z bardzo dużym, 66,8% udziałem terenów zielonych i rezerwatów w granicach administracyjnych.

Trend populacyjny i prognoza

Użyj przycisków, aby przełączać się między danymi historycznymi a prognozą.

Wnioski z danych populacyjnych

Widoczny na wykresie trend spadkowy populacji jest jednym z najpoważniejszych wyzwań dla Kielc. Miasto osiągnęło szczyt liczby ludności w latach 90. i od tego czasu systematycznie się wyludnia. Prognozy Głównego Urzędu Statystycznego niestety potwierdzają tę tendencję, przewidując spadek poniżej 140 tys. mieszkańców do 2050 roku. Proces ten ma poważne implikacje: w długim terminie może obciążyć budżet miasta przez rosnące wydatki na opiekę zdrowotną i społeczną (dla starzejącej się populacji), przy jednoczesnym kurczeniu się bazy podatkowej (mniej osób w wieku produkcyjnym).

Historyczny szczyt populacji i kontekst spadku

Obecny spadek liczby ludności należy widzieć w szerszym kontekście. Kielce, jak wiele polskich miast, przeżywały dynamiczny wzrost populacji w okresie powojennym, napędzany industrializacją i migracją ze wsi do miast. Szczyt liczby ludności miasto osiągnęło w 1991 roku, notując blisko 215 000 mieszkańców.

Trend widoczny na naszym wykresie (od 1995 roku) jest więc częścią dłuższego, ponad 30-letniego procesu depopulacji. Po transformacji ustrojowej, czynniki takie jak restrukturyzacja przemysłu, otwarcie rynków pracy w większych miastach i za granicą, a w ostatnich latach także procesy suburbanizacyjne i niski przyrost naturalny, przyczyniły się do trwałego odwrócenia tego trendu.

Struktura płci (2024)

Na 100 mężczyzn przypada 115 kobiet (współczynnik feminizacji). Jest to wskaźnik wyższy niż średnia krajowa. Jest to częściowo związane z dłuższą średnią długością życia kobiet, co staje się bardziej widoczne w starzejącym się społeczeństwie. Wyższa liczba kobiet, zwłaszcza w starszych grupach wiekowych, wpływa również na strukturę lokalnego rynku pracy i zapotrzebowanie na określone usługi.

Struktura wieku (Koniec 2023)

Średni wiek mieszkańca to 44,9 lat, co świadczy o zaawansowanym procesie starzenia się społeczeństwa. Dane pokazują rosnący udział osób w wieku poprodukcyjnym (35% kobiet, 20,3% mężczyzn) przy jednoczesnym spadku udziału dzieci i młodzieży (wiek przedprodukcyjny). Taka struktura generuje poważne wyzwania dla systemu opieki zdrowotnej, opieki społecznej oraz systemu emerytalnego. Brakuje rąk do pracy, a rośnie zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze.

Konsekwencje starzenia się społeczeństwa

Zaawansowany proces starzenia się, widoczny w średnim wieku 44,9 lat i rosnącym udziale osób w wieku poprodukcyjnym, niesie ze sobą szereg długofalowych konsekwencji, które wykraczają poza czystą statystykę:

1. Rynek pracy: Kurcząca się grupa osób w wieku produkcyjnym oznacza mniejszą podaż siły roboczej. Jak widać w sekcji "Gospodarka", już teraz miasto boryka się z deficytem pracowników w wielu branżach. Dalsze starzenie się populacji będzie tę presję tylko zwiększać.
2. Opieka zdrowotna i społeczna: Rosnąca liczba seniorów generuje większe zapotrzebowanie na usługi medyczne, zwłaszcza geriatryczne i specjalistyczne (jak onkologia, co podkreśla znaczenie Świętokrzyskiego Centrum Onkologii). Rośnie także popyt na usługi opiekuńcze i domy pomocy społecznej.
3. Budżet miasta: Taka struktura demograficzna oznacza podwójne obciążenie dla finansów publicznych: z jednej strony rosną wydatki (na zdrowie, pomoc społeczną), a z drugiej maleją wpływy podatkowe (z PIT od mniejszej liczby pracujących).
4. Rynek konsumencki: Zmienia się struktura popytu. Rośnie znaczenie tzw. "srebrnej gospodarki" (usługi i produkty skierowane do seniorów), a maleje rynek zorientowany na młodych (np. kluby, niektóre formy rozrywki).

Analiza przyczyn depopulacji

Proces kurczenia się populacji Kielc jest napędzany przez dwa główne, nakładające się na siebie czynniki. Dane z początku tej sekcji (ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji) są bezlitosne. Analizując je głębiej, można wyróżnić dwa główne kanały odpływu mieszkańców:

1. Ujemny przyrost naturalny: W 2024 roku zmarło ponad dwukrotnie więcej mieszkańców niż się urodziło (1986 zgonów wobec 983 urodzeń). Jest to bezpośredni skutek starzejącej się struktury wieku – duża liczba osób wchodzi w wiek senioralny, a maleje liczba osób w wieku rozrodczym.
2. Ujemne saldo migracji: Ujemne saldo na poziomie -621 osób jest równie dotkliwe. Migracje te mają dwa główne kierunki, które zostały szczegółowo opisane poniżej: migracje zewnętrzne do większych miast oraz suburbanizacja.

Problem "obwarzanka kieleckiego" (Suburbanizacja)

Analizując ujemne saldo migracji, należy rozróżnić dwa zjawiska. Pierwszym jest migracja zewnętrzna, głównie ludzi młodych, do większych metropolii (Warszawa, Kraków, Wrocław) w poszukiwaniu wyższych zarobków, co jest związane z "drenażem mózgów" opisanym w sekcji "Edukacja".

Drugim, równie istotnym zjawiskiem, jest suburbanizacja, czyli wyprowadzka mieszkańców z samego miasta do gmin ościennych, tworzących tzw. "obwarzanek kielecki". Gminy takie jak Masłów, Górno, Morawica czy Sitkówka-Nowiny przeżywają boom budowlany. Mieszkańcy (często rodziny z dziećmi) poszukują tam niższych cen gruntów i większej przestrzeni, niż mogą znaleźć w mieście.

Ma to poważne konsekwencje dla finansów Kielc. Miasto traci tych mieszkańców jako podatników (podatek PIT trafia do gminy zamieszkania), jednak osoby te bardzo często nadal pracują w Kielcach, codziennie korzystają z miejskiej infrastruktury drogowej, a ich dzieci nierzadko uczęszczają do kieleckich szkół czy żłobków. Generuje to koszty dla miasta, nie przynosząc jednocześnie adekwatnych wpływów budżetowych.

Mieszkańcy z zagranicy

W obliczu wyzwań demograficznych, rosnące znaczenie ma napływ mieszkańców z zagranicy. Według danych z 2024 roku, w Kielcach dom znalazło blisko 2350 obcokrajowców. Choć liczba ta nie równoważy w pełni ujemnego salda migracji i przyrostu naturalnego, stanowi ważny zastrzyk dla lokalnego rynku pracy. Największą grupę stanowią obywatele Ukrainy. W 2024 roku Miejski Urząd Pracy przyjął 3014 powiadomień o zatrudnieniu obywateli tego kraju, co pokazuje ich istotną rolę w zapełnianiu luk kadrowych w lokalnych przedsiębiorstwach.

Ta sekcja skupia się na kondycji gospodarczej Kielc. Silna gospodarka jest podstawą dobrobytu mieszkańców i rozwoju miasta. Zobaczysz tu porównanie stopy bezrobocia i zarobków na tle regionu i kraju, strukturę zatrudnienia w głównych sektorach oraz analizę najbardziej poszukiwanych i nadwyżkowych zawodów na lokalnym rynku pracy.

~31,9 tys.

Liczba podmiotów gospodarczych (2024)

320+

Firmy w Kieleckim Parku Technologicznym

~30,8 tys.

Przeciętne zatrudnienie (sektor przedsięb.)

4 676

Liczba ofert pracy w MUP (2024)

Stopa bezrobocia (Grudzień 2024)

Stopa bezrobocia w Kielcach na poziomie 4,4% jest wskaźnikiem bardzo pozytywnym. Jest ona znacznie niższa niż średnia dla województwa świętokrzyskiego (7,5%) oraz niższa niż średnia krajowa (5,1%). Świadczy to o dojrzałym i chłonnym rynku pracy, na którym pracodawcy aktywnie poszukują pracowników. Tak niski wskaźnik oznacza, że w wielu branżach występuje rynek pracownika.

Przeciętne wynagrodzenie (Sierpień 2025)

Przeciętne wynagrodzenie w Kielcach nieznacznie przewyższa średnią dla całego województwa. Choć jest to pozytywny sygnał, poziom płac wciąż odbiega od obserwowanego w największych polskich metropoliach (jak Warszawa czy Kraków), co może być jednym z kluczowych czynników skłaniających młodych, wykwalifikowanych ludzi do migracji zarobkowej.

Wyzwania gospodarcze: Płace i konkurencja metropolii

Kluczowym wyzwaniem gospodarczym Kielc jest poziom wynagrodzeń. Jak widać na wykresie, płace są wyższe niż średnia regionalna, ale wciąż znacząco niższe niż w pobliskich metropoliach – Warszawie i Krakowie. To właśnie ten "drenaż płacowy" jest główną przyczyną migracji młodych, ambitnych ludzi, opisaną w sekcji "Demografia".

Strategiczne położenie przy drodze S7 staje się tu "mieczem obosiecznym". Z jednej strony ułatwia logistykę i przyciąga biznes, z drugiej – sprawia, że dojazd do znacznie lepiej płatnego rynku pracy w Warszawie (ok. 2h) czy Krakowie (ok. 1.5h) jest niezwykle łatwy. Miasto konkuruje więc nie tylko regionalnie, ale bezpośrednio z największymi rynkami pracy w kraju. Odpowiedzią na to wyzwanie musi być aktywne tworzenie lokalnych, wysokopłatnych miejsc pracy, np. w sektorze IT i BPO.

Struktura zatrudnienia (2024)

Gospodarka Kielc opiera się w dużej mierze na przemyśle (43,6%) oraz handlu (21,6%). Sektor przemysłowy od lat jest filarem lokalnej gospodarki. Rosnące znaczenie ma również budownictwo oraz sektor usług dla biznesu.

Rynek pracy w pigułce

Zawody deficytowe

Elektrycy i elektromonterzy
Pracownicy budowlani
Murarze i tynkarze
Kucharze, piekarze
Programiści
Analitycy finansowi
Radcy prawni
Kierowcy kat. C+E

Zawody nadwyżkowe

Ekonomiści
Filozofowie
Pedagodzy
Historycy i archiwiści
Pracownicy biur podróży
Specjaliści ds. ochrony środowiska

Zestawienie zawodów deficytowych i nadwyżkowych wyraźnie pokazuje istnienie luki kompetencyjnej. Z jednej strony brakuje wykwalifikowanych pracowników fizycznych, technicznych oraz specjalistów IT i finansów. Z drugiej strony rynek jest nasycony absolwentami kierunków humanistycznych i społecznych (np. ekonomii). Wskazuje to na niedopasowanie systemu edukacji do potrzeb lokalnego biznesu i jest szansą dla instytucji edukacyjnych na restrukturyzację oferty.

Obraz kieleckiej przedsiębiorczości

Według danych GUS, w Kielcach zarejestrowanych jest blisko 32 000 podmiotów gospodarczych. Przekłada się to na wysoki wskaźnik przedsiębiorczości, wynoszący ok. 152 firmy na 1000 mieszkańców, co plasuje miasto w czołówce kraju (dane za 2019 r. dawały 108. pozycję na blisko 2500 gmin). Obraz ten pokazuje, że Kielce są miastem ludzi aktywnych, o silnej kulturze "brania spraw w swoje ręce".

Należy jednak zaznaczyć, że strukturę tę dominują mikro- i małe przedsiębiorstwa, często jednoosobowe działalności gospodarcze. Z jednej strony świadczy to o elastyczności rynku, z drugiej – oznacza mniejszą liczbę dużych, stabilnych pracodawców oferujących tysiące miejsc pracy. Działania miasta, opisane w sekcji "Zarządzanie", takie jak dotacje MUP na start (279 nowych firm w 2024 r.) dodatkowo wzmacniają ten trend, wspierając oddolną przedsiębiorczość.

Główne silniki gospodarcze

Poza tradycyjnym przemysłem i handlem, gospodarka Kielc opiera się na dwóch silnych filarach, które budują markę miasta w kraju i za granicą:

1. Targi Kielce: To jeden z czołowych ośrodków wystawienniczych w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Organizacja prestiżowych imprez, takich jak Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego (MSPO), przyciąga do miasta tysiące wystawców i gości biznesowych, generując ogromne przychody dla lokalnej branży hotelarskiej, gastronomicznej i usługowej.
2. Kielecki Park Technologiczny (KPT): Dynamicznie rozwijający się hub dla firm z sektora IT, BPO (usług dla biznesu) i nowych technologii. KPT aktywnie wspiera startupy i innowacyjne przedsiębiorstwa, tworząc wysokopłatne miejsca pracy dla specjalistów i starając się zatrzymać w mieście utalentowanych absolwentów uczelni technicznych. Obecnie działa tam ponad 320 firm.

Nowe horyzonty: Sektor BPO/SSC

W odpowiedzi na lukę kompetencyjną i odpływ absolwentów kierunków ekonomicznych czy humanistycznych, w Kielcach coraz prężniej rozwija się sektor BPO (Business Process Outsourcing) oraz SSC (Shared Service Centers), czyli centra usług wspólnych. Są to firmy (często o kapitale zagranicznym), które obsługują procesy księgowe, HR, IT czy obsługę klienta dla globalnych korporacji.

Sektor ten jest postrzegany jako strategiczna szansa dla miasta, ponieważ tworzy liczne miejsca pracy dla osób z wyższym wykształceniem, w tym także tych po kierunkach nietechnicznych (np. wymagających znajomości języków obcych). Rozwój tego sektora, wspierany przez KPT oraz miejskie programy zachęt dla inwestorów, jest kluczowy dla dywersyfikacji lokalnej gospodarki i zatrzymania młodych talentów w mieście.

Specyfika lokalnego przemysłu

Historycznie Kielce były silnym ośrodkiem przemysłowym. Ta tradycja jest kontynuowana, choć w nowoczesnej formie. Największy udział w sektorze przemysłowym (stanowiącym aż 43,6% zatrudnienia) mają branże związane z przetwórstwem metali, produkcją maszyn i urządzeń oraz produkcją materiałów budowlanych. W mieście działają zarówno duże, międzynarodowe korporacje produkcyjne, jak i liczne mniejsze, wyspecjalizowane firmy rodzinne. Bliskość Kieleckiego Parku Technologicznego sprzyja wdrażaniu innowacji i automatyzacji w tych tradycyjnych sektorach.

Ta sekcja poświęcona jest jakości życia w Kielcach, ze szczególnym uwzględnieniem rynku mieszkaniowego, środowiska i infrastruktury. Czynniki te mają bezpośredni wpływ na atrakcyjność miasta dla obecnych i przyszłych mieszkańców.

454,6

Ilość mieszkań na 1000 mieszkańców

58,9 m²

Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania

66,8%

Udział terenów zielonych (3. miejsce w PL)

85%

Budynki podłączone do wodociągów

Nowe mieszkania oddane do użytku

(Liczba na 1000 mieszkańców)

Rynek mieszkaniowy: Paradoks popytu

Rosnąca liczba nowych mieszkań oddawanych do użytku, widoczna na wykresie (wzrost z 4,8 do 6,4 na 1000 mieszkańców), może wydawać się paradoksalna w kontekście malejącej populacji (analizowanej w sekcji "Demografia"). Ten pozorny paradoks ma jednak kilka logicznych wytłumaczeń:

Zmiana struktury gospodarstw: Maleje liczba rodzin wielopokoleniowych, a rośnie liczba gospodarstw 1- i 2-osobowych (single, pary, seniorzy). Generuje to stały popyt na mniejsze, nowoczesne lokale.
Migracja wewnętrzna: Wielu mieszkańców przenosi się ze starych mieszkań, często w blokach z "wielkiej płyty", do nowego budownictwa o wyższym standardzie, z windą, garażem podziemnym i balkonem.
Popyt inwestycyjny: Nieruchomości w Kielcach są postrzegane jako atrakcyjna lokata kapitału. Ceny, choć rosnące, są wciąż znacznie niższe niż w pobliskich metropoliach (Kraków, Warszawa), co przyciąga inwestorów kupujących mieszkania na wynajem.
Suburbanizacja: Część popytu "ucieka" poza granice miasta do gmin ościennych, jednak wielu deweloperów nadal z powodzeniem realizuje inwestycje w atrakcyjnych lokalizacjach w samych Kielcach.

Stary i nowy zasób mieszkaniowy

Tkanka mieszkaniowa Kielc to mieszanka budownictwa z różnych epok. Znaczną część zasobów wciąż stanowią osiedla z wielkiej płyty, budowane dynamicznie w latach 70. i 80., które zapewniły mieszkania dla rosnącej wówczas populacji. Charakteryzują się one dobrą infrastrukturą społeczną (szkoły, przedszkola) i dużą ilością zieleni, ale często niższym standardem samych budynków.

Obecnie obserwujemy silny rozwój nowego budownictwa deweloperskiego. Powstaje ono zarówno w formie plomb w centrum, jak i całych nowych osiedli na obrzeżach. Dane (średnia powierzchnia 58,9 m²) pokazują, że nowe mieszkania są często bardziej kompaktowe niż te budowane kilkadziesiąt lat temu, co odpowiada na zapotrzebowanie mniejszych gospodarstw domowych. Ten proces "wymiany" zasobu mieszkaniowego będzie kluczowy dla przyszłej atrakcyjności miasta.

Środowisko i jakość życia

Kielce są jednym z najbardziej zielonych miast w Polsce. Ogromny udział terenów zielonych (aż 66,8% powierzchni) to jeden z największych atutów miasta, podnoszący jakość życia mieszkańców. Co unikalne, w granicach administracyjnych miasta znajduje się aż pięć rezerwatów przyrody, w tym słynna Kadzielnia (z podziemną trasą turystyczną), Rezerwat Ślichowice (unikalny przykład fałdu tektonicznego) czy Wietrznia. Daje to mieszkańcom natychmiastowy dostęp do natury i rekreacji.

Miasto posiada również dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunalną. Wysoki poziom podłączenia budynków do sieci wodociągowej (85%) i kanalizacyjnej (83%) jest standardem. Połączenie dostępu do natury z rozbudowaną infrastrukturą miejską i relatywnie niewielkimi odległościami sprawia, że Kielce są postrzegane jako miejsce przyjazne do życia ("miasto 15-minutowe"), co jest ważnym argumentem w kontekście przeciwdziałania negatywnym trendom demograficznym.

Wyzwania środowiskowe: Czyste powietrze

Wysoki udział terenów zielonych i pagórkowate ukształtowanie terenu sprzyjają naturalnej wentylacji miasta. Kielce, w przeciwieństwie do wielu miast południowej Polski, nie borykają się z problemem ciężkiego smogu przemysłowego. Jest to ogromny atut dla jakości życia.

Głównym wyzwaniem pozostaje jednak zjawisko "niskiej emisji" w sezonie grzewczym (jesienno-zimowym). Pyły zawieszone PM10 i PM2.5 pochodzą wówczas głównie z kominów domów jednorodzinnych na obrzeżach miasta oraz w gminach ościennych, które wciąż wykorzystują przestarzałe piece na paliwa stałe. Miasto aktywnie walczy z tym problemem poprzez programy dotacji do wymiany źródeł ciepła.

Infrastruktura i transport drogowy

Położenie Kielc w centrum Polski jest strategicznym atutem. Miasto leży na skrzyżowaniu kluczowych dróg ekspresowych: S7 (łączącej Gdańsk z Krakowem) oraz S74 (docelowo łączącej centralną Polskę z Podkarpaciem). Zapewnia to doskonałą komunikację z resztą kraju, co jest kluczowe dla biznesu, logistyki i przemysłu.

Miasto zarządza gęstą siecią dróg: ponad 22 km dróg krajowych, 29 km wojewódzkich, 109 km powiatowych oraz 233 km gminnych. W rankingu "Miast Przyjaznych Kierowcom" 2024, Kielce zajęły wysokie 8. miejsce w kraju, co potwierdza dobrą płynność ruchu, choć stanowi to spadek o dwie pozycje w porównaniu z rokiem poprzednim. W ostatnich latach miasto zainwestowało również znaczące środki w modernizację wewnętrznego układu komunikacyjnego, przebudowując kluczowe skrzyżowania i arterie.

Transport publiczny i mobilność miejska

Uzupełnieniem dla transportu samochodowego jest system komunikacji miejskiej, zarządzany przez Zarząd Transportu Miejskiego (ZTM). Sieć opiera się wyłącznie na transporcie autobusowym, który pokrywa całe miasto oraz wybrane gminy ościenne (co jest odpowiedzią na zjawisko suburbanizacji). W ostatnich latach Kielce inwestują w wymianę taboru na bardziej ekologiczny, w tym autobusy hybrydowe i elektryczne.

Równolegle rozwijana jest infrastruktura rowerowa. Powstają nowe ścieżki, a miasto posiada system roweru miejskiego, który cieszy się popularnością zwłaszcza w sezonie letnim. Rozwój zrównoważonej mobilności jest jednym z priorytetów miasta, mającym na celu poprawę jakości powietrza i zmniejszenie zatłoczenia w centrum.

Poziom edukacji jest kluczowym czynnikiem wpływającym na kapitał ludzki miasta oraz decyzje migracyjne młodych ludzi. Kielce posiadają rozbudowaną sieć placówek na każdym szczeblu, od przedszkoli po szkolnictwo wyższe. Sekcja ta analizuje potencjał edukacyjny miasta w kontekście lokalnego rynku pracy.

~1002

Dzieci w edukacji przedszkolnej (na 1000)

Liczba szkół podstawowych

Śr. liczba uczniów na 1 oddział (szk. podst.)

Liczba przedszkoli

~25 000

Liczba studentów (szac.)

Główne uczelnie publiczne (UJK i PŚk)

Dostępność edukacji bazowej (Przedszkola i szkoły)

Kielce wyróżniają się na tle kraju bardzo wysoką dostępnością edukacji przedszkolnej. Wskaźnik ponad 1000 dzieci na 1000 miejsc (1001,7) oznacza, że system jest w pełni wydolny i zapewnia opiekę dla wszystkich chętnych, co jest ogromnym ułatwieniem dla pracujących rodziców.

Równie istotnym atutem jest jakość edukacji podstawowej. Średnia liczba 18 uczniów na oddział jest wskaźnikiem znacząco niższym niż w przepełnionych szkołach największych metropolii. Oznacza to mniejsze klasy, co przekłada się na lepszy kontakt z nauczycielem i bardziej zindywidualizowane podejście do ucznia. Te dwa czynniki – pełna dostępność przedszkoli i komfortowe warunki w szkołach – są silnym argumentem dla rodzin w kontekście wyboru Kielc jako miejsca do życia.

Szkolnictwo średnie: Fundament przyszłych kadr

Kielce posiadają silną i zróżnicowaną ofertę szkół ponadpodstawowych, która od lat kształci lokalne elity i specjalistów. W ogólnopolskich rankingach regularnie wyróżniają się renomowane licea ogólnokształcące, takie jak LO im. św. Jadwigi Królowej czy I LO im. Stefana Żeromskiego, które skutecznie przygotowują uczniów do studiów na najlepszych uczelniach w kraju.

Równie ważną rolę, a być może nawet kluczową dla lokalnej gospodarki, odgrywają szkoły techniczne i branżowe. W kontekście struktury zatrudnienia (gdzie przemysł stanowi ponad 43%) oraz listy zawodów deficytowych (elektrycy, pracownicy budowlani), silne technika ("Mechanik", "Elektryk") są fundamentem dla zapewnienia wykwalifikowanych kadr kieleckim przedsiębiorstwom produkcyjnym i budowlanym.

Akademicki charakter miasta: Rola uczelni

Obecność dwóch dużych uczelni publicznych – Uniwersytetu Jana Kochanowskiego (UJK) i Politechniki Świętokrzyskiej – nadaje miastu akademicki charakter. Szacunkowa liczba ok. 25 000 studentów ma ogromny wpływ na tkankę miejską. Studenci, przyjeżdżający w dużej mierze z całego województwa świętokrzyskiego, częściowo równoważą negatywne trendy migracyjne.

Ta grupa młodych ludzi zasila lokalny rynek najmu (co jest jednym z motorów napędowych budownictwa mieszkaniowego), a także korzysta z usług, gastronomii i oferty kulturalnej, ożywiając centrum miasta. Uczelnie są również same w sobie dużymi pracodawcami, zatrudniając setki pracowników naukowych i administracyjnych.

Szkolnictwo wyższe a drenaż mózgów

Mimo pozytywnej, miastotwórczej roli, kieleckie uczelnie są częścią strukturalnego problemu "drenażu mózgów". Paradoks polega na tym, że choć Politechnika kształci inżynierów, wielu z nich i tak opuszcza miasto w poszukiwaniu wyższych zarobków i bardziej zaawansowanych projektów w większych ośrodkach IT, jak Kraków czy Warszawa (co ułatwia bliskość drogi S7).

Jednocześnie, jak wskazano w sekcji "Gospodarka", rynek jest nasycony absolwentami kierunków ekonomicznych i humanistycznych (kształconych m.in. na UJK), dla których brakuje odpowiednich miejsc pracy. Powoduje to, że znaczący odsetek wykształconego kapitału ludzkiego opuszcza miasto tuż po ukończeniu studiów, co stanowi bezpośrednią przyczynę ujemnego salda migracji wśród młodych ludzi.

Dopasowanie edukacji do rynku pracy

Świadome istnienia luki kompetencyjnej, władze miasta i instytucje rynku pracy podejmują działania zaradcze. Miejski Urząd Pracy w Kielcach aktywnie współpracuje z kieleckimi szkołami ponadpodstawowymi, realizując programy doradztwa zawodowego, takie jak "Stawiam na swoją karierę" (w 2024 r. warsztaty dla 62 grup uczniów).

Celem tych inicjatyw jest lepsze dopasowanie wyboru ścieżki edukacyjnej przez uczniów do realnych potrzeb lokalnych pracodawców. Kładzie się nacisk na promowanie kształcenia w zawodach deficytowych (technicznych, inżynieryjnych, rzemieślniczych), m.in. poprzez rozwój kształcenia dualnego (łączącego naukę z praktyką w zakładzie pracy). Kluczowa w tym procesie jest również ścisła współpraca Kieleckiego Parku Technologicznego z Politechniką Świętokrzyską w celu tworzenia kierunków studiów odpowiadających na zapotrzebowanie firm z sektora IT.

Jakość życia to nie tylko środowisko i praca, ale także dostęp do oferty kulturalnej oraz opieki zdrowotnej. W obu tych obszarach Kielce posiadają silne, regionalne ośrodki, które podnoszą atrakcyjność miasta i służą mieszkańcom całego województwa.

Kluczowe szpitale regionalne (ŚCO i WszZ)

Główne instytucje kultury (Teatr, Filharmonia, Muzea)

Tytułów Mistrza Polski (Industria Kielce)

Rezerwatów przyrody w granicach miasta

Regionalne centrum kultury

Kielce są stolicą województwa i ważnym ośrodkiem kulturalnym. Do najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych instytucji w mieście należą:

Pałac Biskupów Krakowskich: Perła architektury barokowej, obecnie siedziba oddziału Muzeum Narodowego.
Teatr im. Stefana Żeromskiego: Renomowana scena dramatyczna o długich tradycjach, mieszcząca się w zabytkowym budynku.
Filharmonia Świętokrzyska im. Oskara Kolberga: Główne centrum życia muzycznego w regionie.
Kieleckie Centrum Kultury (KCK): Nowoczesny obiekt oferujący różnorodne wydarzenia, od spektakli po wystawy.
Centrum Geoedukacji na Wietrzni: Nowoczesna placówka popularyzująca unikalne dziedzictwo geologiczne miasta.

Dodatkowo, unikalne tereny rekreacyjne, takie jak spektakularny amfiteatr na Kadzielni, są miejscem organizacji licznych koncertów i ogólnopolskich festiwali, np. Harcerskiego Festiwalu Kultury Młodzieży Szkolnej.

Różnorodność oferty: Od zabawek po taniec

Poza głównymi instytucjami "wysokiej kultury", Kielce posiadają unikalne placówki, które budują markę miasta w skali całego kraju. Najważniejszą z nich jest Muzeum Zabawek i Zabawy. To jedna z największych i najstarszych tego typu kolekcji w Polsce, będąca ogromną atrakcją turystyczną dla rodzin z dziećmi z całej Polski.

Na drugim biegunie znajduje się Kielecki Teatr Tańca, który jest jedną z czołowych profesjonalnych scen tanecznych w kraju. Prowadzony z ogromną pasją, teatr zyskał uznanie za swój wysoki poziom artystyczny i nowoczesny repertuar, stając się ważnym punktem na mapie polskiej awangardy tanecznej. Ta różnorodność – od historycznego Pałacu Biskupów po Muzeum Zabawek i nowoczesny taniec – świadczy o bogactwie oferty kulturalnej miasta.

Sport na najwyższym poziomie i rekreacja dla wszystkich

Nie można mówić o tożsamości Kielc, nie wspominając o sporcie. Miasto jest domem dla klubu Industria Kielce, jednej z najsilniejszych drużyn piłki ręcznej w Europie, wielokrotnego (20-krotnego) mistrza Polski i zwycięzcy Ligi Mistrzów (2016). Mecze w Hali Legionów przyciągają tysiące fanów i są wizytówką miasta na arenie międzynarodowej.

Silną pozycję w świadomości mieszkańców ma również Korona Kielce, klub piłkarski, który przez wiele lat występował w Ekstraklasie, a jego mecze na nowoczesnym stadionie Suzuki Arena (obecnie Kolporter Arena) stanowią ważny element weekendowego życia miasta.

Poza sportem wyczynowym, miasto oferuje doskonałą infrastrukturę rekreacyjną. Liczne baseny, zmodernizowany Stadion Lekkoatletyczny oraz przede wszystkim rozległe tereny zielone, takie jak Park Miejski im. Staszica czy zrewitalizowany park nad rzeką Silnicą, oferują mieszkańcom przestrzeń do wypoczynku. Rozbudowywana sieć ścieżek rowerowych dodatkowo zachęca do aktywnego trybu życia, co bezpośrednio łączy się z wysoką jakością życia i atutami środowiskowymi opisanymi w sekcji "Mieszkania".

Zdrowie jako filar regionu: Odpowiedź na demografię

System opieki zdrowotnej jest kluczowym elementem infrastruktury społecznej, a w przypadku Kielc – jednym ze strategicznych filarów regionu. Ma to fundamentalne znaczenie w kontekście diagnoz demograficznych, przedstawionych w sekcji "Demografia" – miasta o średnim wieku 44,9 lat, z rosnącym odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym.

Kielce są siedzibą kluczowych dla całego województwa placówek medycznych. Należą do nich Wojewódzki Szpital Zespolony oraz Świętokrzyskie Centrum Onkologii (ŚCO). Ta druga placówka jest jedną z wiodących i najnowocześniejszych instytucji leczenia nowotworów w kraju, przyciągającą pacjentów z całej Polski i prowadzącą zaawansowane badania naukowe.

Dostępność wysokospecjalistycznej opieki medycznej (w tym geriatrycznej i onkologicznej) na miejscu jest potężnym atutem miasta. Zapewnia to bezpieczeństwo zdrowotne starzejącym się mieszkańcom. Co więcej, placówki te są ogromnymi pracodawcami, oferującymi tysiące miejsc pracy dla wykwalifikowanej kadry (lekarzy, pielęgniarek, diagnostów). Zaplecze dla tej kadry zapewnia z kolei Uniwersytet Jana Kochanowskiego, który posiada wydział lekarski (Collegium Medicum), tworząc w ten sposób kompletny ekosystem zdrowotny, co jest kluczowe dla stabilności miasta.

Efektywne zarządzanie miastem i aktywne wspieranie lokalnej przedsiębiorczości to kluczowe odpowiedzi na wyzwania demograficzne i gospodarcze. Ta sekcja pokazuje, jakie konkretne działania podejmują władze Kielc i podległe im instytucje, aby stymulować rynek pracy i przyciągać nowe inwestycje.

279

Dotacje MUP na start firmy (2024)

212

Refundowane miejsca pracy (MUP 2024)

Obsłużone zapytania inwestycyjne (2024)

46,3 mln zł

Wydatki MUP na walkę z bezrobociem (2024)

Polityka "anty-drenażowa" miasta

Największym wyzwaniem Kielc, zdiagnozowanym w sekcjach "Demografia" i "Edukacja", jest "drenaż mózgów" – odpływ młodych, wykształconych ludzi do metropolii o wyższych płacach. Aktywne zarządzanie miastem koncentruje się na przeciwdziałaniu temu zjawisku. Strategia ta opiera się na dwóch filarach:

1. Tworzenie miejsc pracy dla specjalistów: Miasto świadomie wspiera rozwój sektorów, które generują wysokopłatne miejsca pracy dla absolwentów. Obejmuje to stałe inwestycje w Kielecki Park Technologiczny (aby przyciągać firmy IT) oraz aktywne pozyskiwanie firm z sektora BPO/SSC (usługi dla biznesu), które zatrudniają absolwentów kierunków ekonomicznych i lingwistycznych (patrz sekcja "Gospodarka").
2. Wspieranie "zostania na swoim": Zamiast konkurować o tych samych absolwentów z Warszawą, miasto zachęca ich do zakładania własnych firm na miejscu. Kluczową rolę odgrywa tu MUP, który w 2024 roku przyznał aż 279 dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Jest to bezpośrednia oferta dla absolwentów: "nie musicie wyjeżdżać, by pracować w korporacji – załóżcie własną firmę tutaj, my wam pomożemy".

Aktywne wsparcie rynku pracy

Miejski Urząd Pracy (MUP) w Kielcach prowadzi szeroko zakrojone działania, które wykraczają poza zwykłą rejestrację bezrobotnych. W 2024 roku urząd aktywnie wspierał przedsiębiorczość i tworzenie nowych miejsc pracy, co ilustrują wskaźniki na górze tej sekcji. Łączne wydatki na poziomie 46,3 mln zł pokazują skalę tych interwencji.

Ponadto, MUP inwestuje w podnoszenie kompetencji mieszkańców poprzez finansowanie szkoleń, bonów szkoleniowych (36 w 2024 r.) oraz studiów podyplomowych (17 w 2024 r.). Kluczowym narzędziem jest także Krajowy Fundusz Szkoleniowy (KFS), z którego w 2024 roku przyznano 163 dofinansowania na podnoszenie kwalifikacji pracowników już zatrudnionych w kieleckich firmach. Jest to działanie zapobiegające bezrobociu i podnoszące konkurencyjność lokalnych kadr.

Budowanie marki miasta: Sport i targi

Elementem świadomego zarządzania miastem jest budowanie jego pozytywnej, ogólnopolskiej i międzynarodowej marki. Kielce opierają tę strategię na dwóch niezwykle silnych filarach, w które są aktywnie zaangażowane:

Targi Kielce: Miasto jest większościowym udziałowcem tej spółki. To nie tylko biznes, ale przede wszystkim narzędzie promocji. Sukcesy takie jak MSPO (Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego), trzecia wystawa branży obronnej w Europie, budują markę Kielc jako miasta potrafiącego organizować wydarzenia o skali globalnej.
Sport wyczynowy: Miasto jest wieloletnim sponsorem i partnerem klubu piłki ręcznej **Industria Kielce**. Sukcesy tej drużyny w Lidze Mistrzów (co opisano w sekcji "Kultura") przekładają się na darmową promocję nazwy miasta w mediach na całym kontynencie. Jest to świadoma inwestycja w rozpoznawalność marki "Kielce".

Zachęty dla inwestorów

Władze miasta starają się aktywnie przyciągać nowy kapitał, który może tworzyć wysokopłatne miejsca pracy. Główne narzędzia wsparcia to:

Zwolnienia z podatku od nieruchomości: W 2024 roku zaktualizowano uchwały Rady Miasta, które umożliwiają nowym inwestycjom zwolnienie z podatku od nieruchomości przez okres 3 lat. Jest to realna zachęta finansowa dla firm budujących nowe zakłady czy centra usług.
Profesjonalna obsługa inwestora: Dedykowane komórki Urzędu Miasta, jak Centrum Obsługi Inwestora, aktywnie odpowiadają na zapytania biznesowe – w 2024 roku obsłużono 73 zapytania inwestycyjne oraz zorganizowano 43 spotkania i wizyty studyjne.
Rozwój Kieleckiego Parku Technologicznego: Miasto stale inwestuje w infrastrukturę KPT, oferując nie tylko przestrzeń biurową (324 firmy), ale także usługi "Wirtualnego Inkubatora" (224 firmy), co obniża barierę wejścia dla innowacyjnych startupów.

Finanse miasta i inwestycje strategiczne

Efektywne zarządzanie miastem w dużej mierze opiera się na stabilności finansów publicznych. Jest to szczególne wyzwanie w obliczu kurczącej się bazy podatkowej (spadek liczby mieszkańców płacących PIT, patrz "Demografia") oraz rosnących kosztów (np. na opiekę zdrowotną i oświatę).

Władze miasta starają się równoważyć te trendy poprzez aktywne pozyskiwanie środków zewnętrznych, głównie z Unii Europejskiej oraz budżetu państwa. Fundusze te są kierowane na strategiczne inwestycje, które mają generować rozwój w przyszłości:

Inwestycje infrastrukturalne: Przebudowa układu komunikacyjnego wokół miasta, w tym kluczowe inwestycje związane z budową drogi ekspresowej S74, które mają poprawić dostępność komunikacyjną i otworzyć nowe tereny inwestycyjne (opisane w sekcji "Start").
Inwestycje w kapitał ludzki i innowacje: Dalsza rozbudowa Kieleckiego Parku Technologicznego oraz wspieranie modernizacji transportu publicznego (zakup ekologicznych autobusów).